Адам баласы өмірінің бақытты һәм баянды болуы үшін әрекет жасайды, ұмтылады. Ұмтылу – табиғи нәрсе. Бақытты өмірге ұмтылу лайықты өмір сүру үшін қолайлы жағдай жасайды. Адам баласы бақытты өмір сүру үшін еңбек етіп қана қоймай, өзін-өзі тәрбиелеуі, сондай-ақ жан-жақты білімді болуы қажет. Сондай қажетті білімнің бірі – қаржы сауаттылығы.
Ислам дінінде қаржы сауаттылығына және қоғамның экономикалық моделіне үлкен көңіл бөлінеді. Асыл дініміз бізге өміріміздегі қаржы, сауда-саттық салаларын реттейтін ережелер мен нұсқаулардың кең жиынтығын ұсынады.
Ғұламалар, қоғамның барлық мүшелері көп жұмыс істеп, өркендеу жолында қызмет етуі тиіс деген пікірде. Ислам құндылықтары мұқтаждарға қамқорлық көрсетуге және көркем мінез-құлық танытуға негізделген.
Алла Тағала қасиетті Құранда мұсылмандарды белсенді түрде сауда жасауға және инвестициялық жобаларға қатысуға шақырады:
«Уа, иман келтіргендер! Бір-біріңнің мал-дүниелеріңді арам жолмен жемеңдер. Ал өзара келісіп, ризашылықпен жасаған сауда-саттықтың жөні бөлек. Сондай-ақ бір-біріңді өлтірмеңдер. Шүбәсіз, Алла сендерге өте мейірімді». («Ниса» сүресі, 29-аят).
Пайғамбарымыз (Алланың оған салауаты мен сәлемі болсын) бір хадисінде: «Алла тағала қолынан іс келетін мүминді жақсы көреді»[1], — деген.
Ислам діні ішімдіктер, құмар ойындар т.б. тыйым салынған нәрселермен байланысты компанияларға инвестиция салуға және олармен жұмыс істеуге тыйым салады. Сонымен қатар Исламда несие бойынша пайыздарды есептеуге тыйым салынады. Қаржылық мәселелер Ислам дінінің маңызды бір бөлігі саналады.
Ғасырлар бойы мұсылмандар шариғат заңдарын ұстана отырып, инновациялық жобаларды қаржыландырды, ұзақ аралықтарға тауарларды тасымалдап, сауда-саттықпен айналысты.
Осы тұста шариғаттың негізгі принциптері: мүмкіндігінше қарыз алудан аулақ болу, несие алмау немесе пайыз төлемеу, алдымен өзіңді және отбасыңды, содан кейін қоғамды қолдау арқылы мал-мүлкіңді орынды түрде басқару екендігін айта кеткеніміз жөн. Осыларға жеке-дара тоқталып өтсек.
Ислам діні адамның азат, еркін болғанын құптайды. Сондықтан мұсылмандар мүмкіндігінше қарыз алмағаны абзал саналады. Қаржысын ақылмен басқаратын қарызы жоқ мұсылман көлік сатып алуға, білім алуға, үйлену тойын жасауға, кіші және үлкен қажылыққа аттану үшін жеткілікті болатындай ақша жинай алады. Сондай-ақ қаражатты қайырымдылыққа немесе әлеуметтік қамсыздандыруға бағыттаған да құба-құп.
Мұхаммед (Алланың оған салауаты мен сәлемі болсын) пайғамбарымыз мұсылмандарды мүмкіндігінше қарыздан сақтануға шақырған. Өйткені қарыз түнде адамның ақыл-ойын мазалайды, күндіз адамның қадір-қасиетін төмендетеді.
Әбу Сағид әл-Худридан (оған Алла разы болсын) жеткен хадисте: «Бір күні Пайғамбарымыз (Алланың оған салауаты мен сәлемі болсын) мешітке кіріп ол жерден Әбу Умамәні көрді. Одан: «Уа, Әбу Умамә! Неге намаз уақытынан тыс уақытта мешітте отырсың?» деп сұрады. Әбу Умамә: «Уа, Алланың елшісі! Мені қаптаған дерт пен қарыздарымн қинады», — деп жауап берді. Пайғамбарымыз (Алланың оған салауаты мен сәлемі болсын): «Саған бір дұға үйретейін, бұл дұғаны оқығаныңда Алла дертіңе дауа береді, қарызыңнан құтылдырады. Таңертең және кешке осы дұғаны оқы» — дейді. Ол: «Уа, Алла! Расында мен Саған уайым-қайғыдан, әлсіздік пен жалқаулықтан, сараңдық пен қорқақтықтан, қарызға бату мен адамдардың басымшылығынан Өзіңе сиынамын»[2] — деген дұға.
Халқымызда «Уайым түбі – тұңғиық, батасың да кетесің», деген сөз бар. Сол айтқандай, өтелмеген қарыз уайымды күшейтіп, жүйкені тоздырады. Ардақты пайғамбарымыз (Алланың оған салауаты мен сәлемі болсын) қарызын өтей алатын кез келген адамға қарызын мүмкіндігінше тезірек өтеуді үндеген.
Асыл дініміз мал-мүлікті жинауды қолдаса да, ең алдымен оны дұрыс пайдалану керек. Соның алғашқы қадамы – адамның өзіне және отбасына қамқорлық жасауы.
Алла елшісі (Алланың оған салауаты мен сәлемі болсын): «Жаратылыстың барлығы Аллаға мұқтаж. Олардың ішіндегі Аллаға ең жақсысы жанұясына пайдасы көбірек тиетіні»[3],— деген.
Отбасылық қатынастармен байланысты адамдар арасындағы байланыс дін немесе заңмен белгіленген өзара құқықтар мен міндеттердің пайда болуына әкеледі. Тиісінше отбасы мүшелері өз міндеттемелерін бөлуі керек. Бұл жеке міндеттерге, қамтамасыз етуге, мұрагерлікке, кеңес алуға, жас ұрпаққа қамқорлық жасауға, қарттардың қауіпсіздігін қамтамасыз етуге және отбасылық құндылықтарды сақтау үшін барынша күш салуға қатысты.
Отбасы қолда бар ресурстардан пайда көргеннен кейін, көмекке мұқтаж барлық басқа туған-туысқа (мысалы, нағашы жұртқа, қайын жұртқа) қолдау көрсету керек. Содан кейін қоғамның өзге мүшелеріне көмек қолын созуға болады.
Қоғам жаһандық ұғым ретінде біздің Жаратушыға деген сүйіспеншілігіміз бен әлемге деген сүйіспеншілігімізге негізделген.
Мұсылман адам кез-келген адам баласына өтірік айтпауы, жалған сөйлемеуі тиіс. Құранда да, сүннетте те өтірікке тыйым салу туралы көп айтылады. Ислам діні шынайылыққа негізделген. Мұсылман адам өтіріктің кез келген түрінен толығымен бас тартуы керек.
Ардақты пайғамбарымыз (Алланың оған салауаты мен сәлемі болсын) тауардың кемшілігін жасырып, қиянат жасағысы келгендерді көрсе, бірден ескертетін еді.
Бірде Алла Елшісінің (Алланың оған салауаты мен сәлемі болсын) астық сататын базарға жолы түседі. Сатушының бидайын ұнатып, ұстап көрмек оймен қолын сұққанда астыңғы жағының дымқылдау екенін байқайды. Сонда Алла Елшісі: «Уа, бидайдың иесі, мұның не?» – дейді. Саудагер: «Уа, Алланың Елшісі! Астығым жауынның астында қалып, су болды», – деп ақталады. Сол кезде пайғамбарымыз (Алланың оған салауаты мен сәлемі болсын): «Сол дымқыл жағын адамдар көруі үшін бидайдың үстіне шығарып қоймайсың ба? Бізді алдайтындар бізден емес», – дейді. Аталмыш хадис әрбір мұсылманға алаяқтықтан аулақ болуды және адалдықпен іс істеуді үйретеді.
/Сурет ашық дереккөзден алынды
Мұсылман қоғамы әрбір адамға деген ниеттің, сүйіспеншіліктің, шынайылықтың тазалығына және уәделердің орындалуына негізделген. Демек, адам баласы өмір сүретін қоғам тақуалықпен, шыншылдықпен және адалдықпен ерекшеленуі керек.
Алдау-арбау мен алаяқтық – қоғам үшін жат, шынайы мұсылманның жеке басына қайшы келетін қасиеттер. Хазіреті Омар (оған Алла разы болсын): «Мен ешкімді алдамаймын әрі ешкімге алданбаймын», – деген екен. Алдау мен алаяқтық адам үшін ұят, күнә болып саналады. Алдау мен алаяқтықтың кез келген түрінен аулақ болу керек.
Әрине, Алла Тағалаға иман келтіріп, Оның бұйрығын орындап, тыйғанынан тыйылып жүрген адам ешуақытта өтірік айту, алдау, кісі ақысын жеу сияқты алаяқтық әрекетке бармайды.
Өтірік айту біздің қоғамда әдетке айналып, кеңінен етек жайып барады. Тауарды өткізу үшін оған арнайы жапсырмаларды ілу, көмек сұраған адамды шатастыру үшін жалған кеңес беру, пайда табу үшін арбау және өзге де мәселелер үйреншікті жағдай болып барады. Мұсылман адам кез келген алдау-арбаудан жоғары тұруы керек және екіжүзділіктен сақ болу қажет.
Әбу Һурайрадан (оған Алла разы болсын) риуаят еткен хадисте ардақты пайғамбарымыз (Алланың оған салауаты мен сәлемі болсын) мұнафық адамның бойында үш белгісі болатындығын айтады: «сөйлесе – жалған сөйлейді, уәде берсе – орындамайды және де аманатқа қиянат жасайды (оған бір нәрсе сеніп тапсырылса, сенімді ақтамайды)»[4].
Сондықтан шынайы мұсылман қандай пайда әкелсе де, қандай тиімді болса да, алдаудан, алаяқтықтан және өтіріктен аулақ болуы тиіс.
Асыл дініміз бізге еңбек етіп, ешкімнің ала жібін аттамай, қиянат қылмай, адал жолмен нәпақа табуды бұйыратынын естен шығармайық.
Алла Тағала баршамызға адал ризық, мол несібе нәсіп етіп, дұға-тілектерімізді қабыл еткей!
Ислам МАРАТҰЛЫ,
ҚМДБ Діни оңалту бөлімінің маманы
[1] (Табарани, Байһақи)
[2] (Суюти, Жамиғус-соғир, 2864)
[3] (Табарани және т.б.)
[4] (Бұхари,Мүслим)
