Ақ бұлақтар,
Алқынған
ақ бұлақтар!
Қазір – көктем,
Алдың – жаз,
Шапқылап қал!
… «Аралдың ақ бесігінде алаңсыз балалығы, Алатау баурайында жалынды жастығы қалған Сыр перзенті Жарасқанның осы бір жыр шумағы кешелі бері тіліме үйіріле бергені несі?» десем, оның ақ бұлақтарына ілесе жөңкілген кейінгі толқындардың бірі – біздің Ғазизаш, ақын қызымыз Ғазиза Әбілда екі жиырманың бесін қосып дөңгелетіп, әдемі жасқа кеп қалыпты-ау!
Бұл – жай, әдеттегі той емес, шығармашылық иесі ел алдында есеп беретін жауапты кезең, жұлдызды сәт. Айта кетейік, Ғазизаның еңбек жолы аудандық «Жалағаш жаршысы» газетінде қатардағы тілшіліктен аға тілші, жауапты хатшы, редактордың орынбасарынан бас редакторлыққа дейін көтеріліп, одан бері осы саладағы қызметін жалғастырып, облыс орталығына табан тіреген еді. Бүгінде ол Сыр руханиятының қарашаңырағы саналатын, ғасырға таяу тарихы бар облыстық «Сыр бойы» басылымында жұмыс істейді. Тәжірибелі журналист және талантты ақын. Шығармашылықтағы аяқ алысын байқаған соң болар, осы қызға әрдайым бүйрегім бұрып тұрады.
«Бақ біреудің маңдайына, біреудің таңдайына бітеді» дейді ғой. Басқасын қайдам, Сыр елі таңдайына өлең-сөз біткен тума таланттардан кенде емес. Соның бірі – туабітті талант иесі Ғазиза Әбілда! Ақынның жалынды жастығы екі ғасыр тоғысындағы күрделі кезеңге тап келгендігін ескерсек, бұл буын өкілдерінің тұрмыстық тауқымет пен өлең жүгін қоса арқалауы оңайға соқпағаны рас.
Қазақ қоғамы нарықтық қатынастың жаңа формациясына ауысып, балапан – басымен, тұрымтай – тұсымен қайғы болған ауыр кезең еді ол. Соның өзінде жігерін жасытпай, алтын асықтай ұл-қызын өсіріп, оған қоса, «Поэзия перімен көңіл қосып, Өлең дейтін өміршең бала таптым» деп тағы бір «перзентінің» тұсауын кесіп, сүйіншілеп жазатұғын Ғазизаны өлеңнің киесі – музаның өзі биікке көтергені айдан анық.
Жоғарыда айтқанымыздай, қолға қалам алып өлең жазбақ түгілі, қарапайым, ел қатарлы өмір сүрудің өзі қиынға соғып тұрған 2001 жылдың қараша айында Қомшабай ағасының (Жазушылар одағының облыстық филиалының жетекшісі) қолдауымен жас ақын-жазушылардың республикалық семинар-кеңесіне қатысып қайтқан Сыр Ғазизасының бағы жанып, айы оңынан туған-ды. Сол жиында талқыға түскен жастар шығармалары ішінен оның «Ана мен адасқан ұл» атты өлеңі жоғары бағаланып, Тұманбай Молдағалиев, Ақұштап Бақтыгереева, Қомшабай Сүйенішов сияқты қазақтың белгілі ақындарының алқалауымен аяқастынан Қазақстан Жазушылар одағының мүшелігіне өткені – тағдырдың «тосын сыйы» еді-ау! Бар болғаны 26 жасында одақ мүшелігінің куәлігін қолға ұстау ол тұста екінің біріне бұйырмағаны анық. Содан бері сүлейлер салған сүрлеуге түсіп, отты ойларымен, шуақты жырларымен шоқтай жанып ортамызда жүрген Ғазизаның табиғаты бізге етене таныс.
Ең алдымен, ол бірде шамырқана тасып, арнасынан асқан, бірде саябырлай ағып, моп-момақан жатқан Сырдариясындай «мінезді» ақын. «Мінез – таланттан» деп бекер айтылмаса керек-ті. Ол мінезі өлеңдерінің өзегінен «менмұндалап» атой салып тұрады. Әр кезеңде алуан түрлі тақырыптарда жазылған мына шумақтарға назар аударып көрсек:
– Тәліміңді айтасың, маған үлгі,
Таусылмайтын ереже, сабағыңды.
Өне-бойы тәртіпті оқушыдай,
Тыңдаудан да жалықтым,
сабағыңды…
Беу, дүние!
Шайыр қыз шәлкем-шәліс мінез танытып, өзі шырмалған шеңберден босап шығуға құштар! Тағы бірде ол шабыттана тасып-төгіліп, ілкі оқырманға ішкі сырын ашады:
– Ақиқатты Күн менен
Айдан біліп,
Астарына жете алмай, айлам құрып.
Ашылмаған жұмбақтай, ақырында
Жалған, сені кетемін,
қайран қылып.
Аһ ұрғанмен жүрмейді,
артқа уақыт,
Дүние – дәру болмайды,
даңқ та – бақыт?!
Жай отындай қақ жарып,
қара түнді,
Жалған, сені кетемін,
жалт қаратып!
Ғазизаның өзегін жарып шыққан сүбелі дүниелері қатарында диалогқа құрылған «Сейхунмен сырласуын» айрықша атар едім.
Сейхундария мен пері қызы – Перизаттың сырласуы аңыз-әфсанадан тұрса да, адамзат баласына айтары мол, мән-мағынасы ауқымды толғақты жыр! Бұған жеке тақырыппен кейінірек қайта соғармын. Өйткені оны сығымдап, аз сөздің аясына сыйғызу тіпті мүмкін емес.
Бұдан басқа, «қаратпа сөзбен» жұрттың назарын өзіне жалт қарататын «Беу, дүние!» деп басталатын циклді-жырларын (шайыр қыз бұ тақырыпқа ауық-ауық соғып отырады) аса жоғары бағалаймын. Аллетерация мен ассонанстарға бай, дыбыстық үйлесімге құрылып, алуан түрлі көңіл тебіренісін айшықтайтын моншақты өлеңдерінен бір үзік сыр:
– Беу, дүние!
Келешекке кезім көп алаңдаған,
Көңілімнің дауасын таба алмаған.
Тарам-тарам тұрлаусыз
ойым жатыр,
Тарқатылған бұрымдай,
таралмаған.
Саятшыдай, қызықтап аң аулаған,
Тапқан олжам тұрса да таяу маған.
Жолдас көріп біреуді,
жаңылысып,
Жүген ұстап көбіне жаяу қалам…
Ақын ең көп қалам тартқан табиғат пен махаббат лирикаларын айтсаңшы, шіркін! Ешкімді бей-жай қалдырмасы анық. Ақынның «Мен-і» оқырманның өзіндік «Мен-іне» ұласып, бір бүтінге айналып тұратын бұндай лирикалық дүниелер өміршеңдігімен ерекшеленеді. Әсіресе табиғаттың төрт мезгілін адам жанымен байланыстыра тәпсірлейтін суреткерлігі керемет!
– Кәрі ағаштың тұла-бойы
түршігіп,
Күрсінеді, көз жасына тұншығып.
Тарам-тарам тамырынан
бүр жарып,
Тағдырына талпынады
бір шыбық.
Көк тәңірге жасағандай
құлшылық,
Жазира бел жайқалады,
гүл шығып.
Міне, солай, алмасады бұл өмір,
Міне, солай, жалғасады тіршілік!
Осы арада біз «кәрі ағаштың тамырына байланып көктеген бір шыбық» арқылы өріліп отыратын өмір сабақтастығын байқаймыз. Табиғат көз алдымызда тірі кейіпкерге айналды. «Сөзбен кесте тігіп, дыбысқа жан бітіру – шеберліктің бір қыры» дер едік.
– Үмітті жалғап үзілген,
Ілгері басып бір адым.
Ағысқа қарсы жүзуге
Аңсарым ауып тұрамын, – деп өзі жырлағандай, Ғазиза ақын «әдебиет дариясына» Күннің сәулесін, Айдың нұрын сіңірген нәзік сырларын қосып, өзі де бірге өріле алға жөңкіліп барады. Бұдан басқа не деуге болар, бұл – біздің, яғни адам өмірінің анық сипаты емес пе?!
Қатира ЖӘЛЕНОВА,
ақын, Халықаралық
«Алаш» әдеби сыйлығының,
«Құрмет» орденінің иегері
